ప్రఖ్యాత చిత్ర చరిత్రకారుడు పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత జగదీష్ మిట్టల్ 7-01-2025, మంగళవారం తన 99వ యేట కనుమూశారు. హైదరాబాద్ దోమలగూడ గగన్ మహల్ రోడ్ లో ఎన్నో దశాబ్దాలుగా కొనసాగిన జగదీష్ కమలా మ్యూజియం ఆర్ట్ గ్యాలరీ విషాదంతో మూగవోయింది. హైదరాబాద్ మొఘల్ చిత్రకళా సంపదను ప్రపంచానికి పరిచయం చేసిన జగదీష్ మిట్టల్ అద్భుత ప్రకృతి సౌందర్య ఆరాధకులు.

ప్రఖ్యాత చిత్ర చరిత్రకారుడు పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత జగదీష్ మిట్టల్ మంగళవారం తన 99వ ఏట కనుమూశారు. హైదరాబాద్ దోమలగూడ గగన్ మహల్ రోడ్ లో ఎన్నో దశాబ్దాలుగా కొనసాగిన జగదీష్ కమలా మ్యూజియం ఆర్ట్ గ్యాలరీ విషాదంతో మూగవోయింది. హైదరాబాద్ మొఘల్ చిత్రకళా సంపదను ప్రపంచానికి పరిచయం చేసిన జగదీష్ మిట్టల్ అద్భుత ప్రకృతి సౌందర్య ఆరాధకులు.

భారతీయ కళ పట్ల జీవితాంతం అంకితభావంతో జీవించిన జగదీష్ మిట్టల్. చిరిగిన గుడ్డలో కళను కనుగొనడం, జగదీష్ మిట్టల్ మార్గం! లలిత కళ పట్ల నిష్కళంకమైన దృష్టితో, 99 ఏళ్ల కళా చరిత్రకారుడు భారతదేశంలోని 2,000 అత్యుత్తమ కళాఖండాలను సేకరించి అంతర్జాతీయంగా భారతీయ కళకు మరియు కళాకారులకు ప్రత్యేకించి హైదరబాద్ ను ప్రపంచ చిత్రకళా పటంలో విశిష్ట స్థానం కల్పించిన మహానుభావుడు.

నగరానికి చెందిన కళా చరిత్రకారుడు మరియు పద్మశ్రీ అవార్డు గ్రహీత అయిన జగదీష్ మిట్టల్ 1946లో పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని శాంతినికేతన్‌లో సతాయి పౌష్ మేళాను (శీతాకాలంలో జరిగే వార్షిక కార్యక్రమం) సందర్శించినప్పుడు, అతను బుట్టతో వెళ్తున్న ఒక మత్స్యకారుడిని చూశారు. ఒక ఎంబ్రాయిడరీ వస్త్రంతో కప్పబడి ఉంటుంది.

కళల జీవితకాల విద్యార్థి అయిన మిట్టల్ పశ్చిమ బెంగాల్ మహిళలు ఆచరించే రాగ్ నుండి ప్యాచ్‌వర్క్ క్లాత్‌ను కుట్టడం శతాబ్దాల నాటి సంప్రదాయమైన కాంతను గుర్తించారు. మిట్టల్ చిరిగిన గుడ్డను ఎందుకు కొనాలనుకుంటున్నాడో మత్స్యకారుడు అర్థం చేసుకోలేకపోయాడు మరియు బదులుగా దానిని బహుమతిగా స్వీకరించమని కోరాడు. అయితే, మిట్టల్ అతనికి చెల్లించాలని పట్టుబట్టి `5 నోటు ఇచ్చాడు. ఈ ఎంబ్రాయిడరీ ముక్క తరువాత 1985లో న్యూయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లో ‘ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా’ ఎగ్జిబిషన్‌లో ప్రదర్శించబడుతుంది. మిట్టల్ ప్రకారం, కాంత అందించే “ఫ్రీడమ్ ఆఫ్ డిజైన్” అతను ఫారమ్‌లో ఇష్టపడేది.

1976లో, మిట్టల్ మరియు అతని దివంగత భార్య కమల హిమాయత్‌నగర్‌లోని తమ ఇంట్లో జగదీష్ మరియు కమల మిట్టల్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఇండియన్ ఆర్ట్‌ను ఏర్పాటు చేశారు. నేడు, ఇది భారతీయ చరిత్ర మరియు సంస్కృతికి సంబంధించిన దాదాపు 2,000 కళాఖండాలను కలిగి ఉంది మరియు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మాజీ ప్రథమ మహిళ జాక్వెలిన్ కెన్నెడీ నుండి చరిత్రకారుడు విలియం డాల్రింపుల్ వరకు అత్యంత ప్రభావవంతమైన వ్యక్తులకు ఆతిథ్యం ఇచ్చింది.

మిట్టల్ 1925 శరదృతువులో ఢిల్లీకి ఉత్తరాన దిగువ హిమాలయాల్లోని హిల్ స్టేషన్ అయిన ముస్సోరీలో జన్మించాడు. అతనికి ఆరేళ్ల వయసులో, అతని ఇంజనీర్ తండ్రి ఉద్యోగం కుటుంబాన్ని ఉత్తర మైదానాలకు, గోరఖ్‌పూర్‌కు తీసుకెళ్లింది. అక్కడ, అతను జీవితంలో తన సౌందర్య భావం ఎలా ప్రస్ఫుటమైందో స్పష్టంగా గుర్తుచేసుకున్నాడు: ‘పాఠశాల నుండి తిరిగి వస్తుండగా, స్థానిక టెర్రకోట కుమ్మరులు ఆలయ నైవేద్యాల కోసం ఏనుగులను తయారు చేసి స్వర్ణకారులు, నాయకులు, గాలిపటాలు తయారు చేసేవారిని చూస్తూ నేను ఆగిపోతాను.’ పాఠశాలలో, అతను చరిత్ర పాఠ్యపుస్తకంలోని ఒక దృష్టాంతానికి ఎంతగానో ఆకర్షితుడయ్యాడు, అతను ఆ పుస్తకాన్ని ఒక అన్నా (రూపాయిలో పదహారవ వంతు; ప్రస్తుతం, దాదాపు 90 రూపాయలతో ఒక పౌండ్ స్టెర్లింగ్ కొంటాడు); తరువాత అతను పెయింటింగ్ గొప్ప మొఘల్ అన్నీ తెలిసిన వ్యక్తి దారా షికో యొక్క ఆల్బమ్ నుండి కనుగొన్నాడు. ‘కాబట్టి, మీరు చూడండి, నా సౌందర్యం దేవుడిచ్చినది. కానీ నేను దానిని ఉపయోగించకపోతే, అది వికసించేది కాదు.’

1945లో శాంతినికేతన్‌లోని ప్రతిష్టాత్మక కళాభవన్ నుండి పట్టభద్రుడయ్యాడు. ఇక్కడే అతను కమలాను కలుసుకున్నాడు మరియు 1949లో వారు వివాహం చేసుకున్నారు. వెంటనే, ప్రముఖ స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మరియు పరోపకారి బద్రివిశాల్ పిట్టి మిట్టల్‌కు తన హిందీ సాహిత్య పత్రిక కల్పనలో ఆర్ట్ ఎడిటర్ పాత్రను అందించారు. . ఇది 1953లో ఈ జంట హైదరాబాద్‌కు మారడానికి దారితీసింది. అతని మనవళ్లకు – నవీన్ బీసా మరియు ఉమలకు – హిమాయత్‌నగర్‌లోని ఇల్లు వారి మొదటి ఇల్లు. “అతను తన సేకరణ నుండి మనకు ఇష్టమైన వాటిని ఎంచుకోమని అడిగేవాడు. ‘ఈ వస్తువును ఎంచుకోవడానికి మీరు కారణమేమిటి?’, అతను అడిగేవాడు, అని ఉమ, వారి తాత సౌందర్యం కోసం వారి కంటికి ఎలా శిక్షణ ఇచ్చారో గుర్తుచేసుకున్నారు.

ఉత్తరప్రదేశ్ (ప్రస్తుతం ఉత్తరాఖండ్ రాష్ట్రం) ముస్సోరి హిల్ స్టేషన్ లో 1925లో జన్మించిన జగదీష్ 1953లో చిత్రకళా ప్రదర్శన ఏర్పాటు చేసేందుకు భార్య కమలతో కలసి మొదటిసారి భాగ్యనగరంలో అడుగు పెట్టారు. ఆయన కళా అద్భుత సౌందర్యానికి తన్మయం చెందిన కళాపోషకులు బద్రి విశాల్ పిట్టి తన కల్పన పత్రిక ఎడిటర్ గా ఉండమని కోరారు. అలా హైదరాబాద్ లో స్థిరపడిన జగదీష్ హైదరాబాద్ చిత్రకళా వైభవాన్ని నిక్షిప్తం చేశారు. వివిధ చారిత్రాత్మక ప్రాంతాలు పర్యటించి అద్భుతమైన రెండు వేలకు పైగా కళాఖండాలు సేకరించి గగన్ మహల్ లో జగదీష్ కమల మ్యూజియం ఆర్ట్ గ్యాలరీ ప్రారంభించారు. ఇప్పుడు మనవడు నవీన్ కుమార్ ఆ గ్యాలరీ బాధ్యతలు చూస్తున్నారు. ప్రభుత్వ సహకారం లేకుండా గ్యాలరీ ఏర్పాటు చేసి ఎందరో దేశ విదేశీ స్కాలర్లకు గైడ్ గా వ్యవహరించిన ఘనత జగదీష్ మిట్టల్ కే దక్కుతుంది.
ఎన్నో ఏళ్లుగా హైదరాబాద్ లో చిత్ర పాటరీ కళకు పెద్ద దిక్కుగా వున్న జగదీష్ మిట్టల్ ఎంతో ఒదిగి వుండే తత్వం. చాలా పొదుపుగా మాట్లాడే వారు. కళాఖండాల్లో కన్నా వారి చూసే చూపులోనే గొప్ప సౌందర్యం ప్రేమ తొణికిసలేడుతుండేవి. ఆ మాట నేనన్న ప్రతిసారి చిన్న పిల్లాడిలా సిగ్గుపడిపోయి చిక్కటి చిరునవ్వు విసిరే వారు. ఎక్కడ చిత్రకళా ప్రదర్శన జరిగినా అక్కడ జగదీష్ ఉండేవారు. చిత్రకళాకారులను అమితంగా ప్రోత్సాహించేవారు. పదేళ్ల క్రితం వరకు భార్య కమలతో కలసి వచ్చేవారు! ఆమె కూడా గొప్ప హిస్టోరియన్. ఆమె సహకారంతోనే చిత్రకళా రంగం లో తన పరిశోధనలు జరిగాయాని గొప్పగా చెబుతుండే వారు. ఆమె చనిపోయాక మనవడు గ్యాలరీ బాధ్యతలు చూస్తున్నారు.

భారతీయ చిత్రకళా సంపదను, వివిధ రకాల సృజన కళలపై చేసిన పరిశోధనలు తనకు గొప్ప ఆనందాన్ని కలిగించాయని చెప్పేవారు. ముఖ్యంగా నిజాం కాలం నాటి పాటరీ కళాకృతులను సేకరించి భావి తరాల కోసం నిక్షిప్తం చేయడం గొప్ప తృప్తి లభించిందని అంటుండే వారు. ఒకటో శతాబ్దం నుంచి మిలీనియం ఇయర్ వరకు అనేక సుందర చారిత్రక కళా సంపద ఆయన దగ్గర ఉంది. చిత్రకళ పై ఎన్నో అపురూప పుస్తకాలు ప్రచురించారు. కేంద్ర ప్రభుత్వం పద్మశ్రీతో గౌరవించింది. ఎన్నో ప్రతిష్టాత్మక పురస్కారాలు అభినందనలు లభించాయి. జగదీష్ మిట్టల్ చేసిన చిత్రకళ పరిశోధనలు , సేకరించిన కళాఖండాలు చిరస్థాయిగా నిలబడిపోతాయి. హైదరాబాద్ గడ్డ ఈ అద్భుత సౌందర్యాధకుడిని ఎన్నటికీ మరువదు. వారి లేని లోటు తీరనిది! అశ్రు నివాళి. కుటుంబ సభ్యులకు ప్రగాఢ సానుభూతి.

ఇవాళ బుధవారం మధ్యాహ్నం 3 గంటలకు జూబ్లీహిల్స్ మహా ప్రస్థానం లో అంత్యక్రియలు జరుగుతాయని నవీన్ తెలిపారు.

-కళాసాగర్